ईशदूत / फरिश्ते वर ईमान

अल्लाहवर ईमान धारण केल्यानंतर (दृढ श्रद्धेनंतर) प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी ईमान धारण करण्यासाठी शिकवण दिलेली दुसरी अट म्हणजे ईशदूतांचे अस्तित्व आहे. या श्रद्धेचा मोठा लाभ हा आहे की अनेकेश्वरत्वाच्या सर्व धोक्यांपासून मनुष्य दूर राहतो.

आपणास हे माहीत आहेच की अनेकेश्वरवाद्यांनी ईशत्वामध्ये दोन प्रकारच्या निर्मित वस्तूंचा समावेश केला आहे. त्या निर्मित वस्तूंचा एक प्रकार म्हणजे रूप व आकार तसेच देह असणाऱ्या वस्तू-प्राणी होत. उदा. चंद्र, सूर्य, तारे, अग्नि, जल तसेच महान सत्पुरुष वगैरे. दुसरा प्रकार म्हणजे ज्यांना रूप व आकार नाही अशा शक्ती, त्या शक्ती माणसाला दिसू शकत नाही पण अदृश्यपणे विश्वातील घडामोडीत कार्यरत असतात. उदा. वारे वाहवणारी शक्ती, पर्जन्य वर्षाव करणारी शक्ती, प्रकाश देणारी शक्ती वगैरे वगैरे. या गोष्टीपैकी पहिला प्रकार तर माणसांच्या डोळ्यांना दिसत असतो. म्हणून ते ईश्वर असण्याचा समज खुद्द ‘ला इलाहा इल्लल्लाह’ च्या शब्दांनीच निषेधार्ह व रद्दबातल ठरतो. परंतु दुसरा प्रकार अदृश्य व गूढमय आहे. अनेकेश्वरवादी लोक अधिकांश त्यांच्यावरच श्रद्धा बाळगत असतात. त्यांनाच देव-देवता व देवांची संतती मानत असतात. त्यांच्याच काल्पनिक रूपांची मूर्ती घडवून त्यांनाच नैवेद्य व भेटवस्तू अर्पण करतात. म्हणूनच एकेश्वरत्वास या अनेकेश्वरत्वाच्या दुसऱ्या प्रकारापासून निर्मळ व स्वच्छ करण्यासाठी एक स्थिर व अढळ तत्त्व वर्णिले गेले आहे.

अंतिम प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी आम्हाला हे दाखवून दिले आहे की, ज्या अदृश्य व तेजस्वी शक्तींना तुम्ही ईश्वर अगर ईश्वराची संतती समजता, त्या वास्तविकपणे ईश्वराचे दूत (फरिश्ते) आहेत. ईशत्वात त्यांचा कसलाही सहभाग वा हस्तक्षेप नाही. ते सर्व ईश्वराच्या अधीन आहेत व ते इतके आज्ञाधारक आहेत की, ईशआदेशांची किंचितही अवज्ञा करू शकत नाहीत. ईश्वर त्यांच्याद्वारा आपल्या साम्राज्याचा प्रबंध करीत आहे व ते फरिश्ते ईश्वराची आज्ञा तंतोतंत पाळत असतात. स्वेच्छेने काहीही करण्याचा त्यांना अधिकार नाही. ते स्वबळाने ईश्वराच्या सेवेत कसलाही प्रस्ताव सादर करू शकत नाही. ईश्वरापुढे कोणाच्याही वतीने शिफारस करण्याची त्यांची हिंमत नाही. त्यांची उपासना करणे व त्यांची करूणा भाकणे ही गोष्ट तर मानवाला लांच्छनीय आहे. कारण प्रथमदिनी ईश्वराने त्या सर्वांकडून प्रथममानव आदम (अ.) यांना सजदा (वंदन) करावयास लावले होते. त्यांच्याहून अधिक ज्ञान व जाण आदम (अ.) यांना प्रदान केले होते. त्या सर्वांना (फरिश्त्यांना) वगळून आदम (अ.) यांना पृथ्वीवरील खिलाफत (प्रतिनिधित्व) बहाल केले होते. म्हणून जो मानव फरिश्त्यासाठी (दूत) वंदनीय केला गेला होता, खुद्द त्यानेच उलट फरिश्त्याची (दूत) करूणा भाकणे व सहाय्यार्थ याचना करणे यापेक्षा अधिक लांच्छनीय व अवमानकारक बाब आणखी कोणती असू शकते?

प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी एकीकडे तर फरिश्त्यांची (दूत) उपासना करण्यापासून व त्यांना ईशत्वामध्ये सहभागी ठरविण्यापासून आम्हाला रोखले; पण दुसरीकडे त्यांनी आम्हाला असे दाखवून दिले की फरिश्ते हे ईश्वराची श्रेष्ठ निर्मिती असून ते पूर्णपणे पापविरहित आहेत. त्यांचा प्राकृतिक गुणधर्मच असा आहे की ते ईश्वराची अवज्ञा करूच शकत नाहीत. ते सतत ईशदास्यत्व करण्यात व त्याची उपासना करण्यात मग्न असतात. या फरिश्त्यांपैकी एक महान फरिश्त्याकरवीच ज्यांचे नाव जिब्रईल (अ.) असे आहे; ईश्वराने प्रेषित मुहम्मद (स.) यांच्यावर कुरआनमधील वचनांचे अवतरण केले. या फरिश्त्यांपैकीच असेही फरिश्ते आहेत जे अहर्निश तुमच्या समवेत हजर असतात व सतत आपली सत्कृत्ये व दुष्कृत्ये पाहात असतात. तुमच्या मुखातून बाहेर पडणारे चांगले तसेच वाईट शब्द ऐकत असतात व त्याची नोंद करीत असतात. प्रत्येक माणसाच्या जीवनातील कृत्यांचे रेकार्ड (अभिलेख) त्यांच्यापाशी सुरक्षित राखले जाते. पारलौकिक जीवनात जेव्हा तुम्हाला ईश्वरासमोर हजर केले जाईल त्यासमयी तुमचे हे दप्तर तेथे सादर केले जाईल. संपूर्ण आयुष्यात तुम्ही उघड उघड वा गुप्तपणे जी काही सत्कृत्ये व दुष्कृत्ये केली असतील त्या सर्वांच्या नोंदी त्या दप्तरात असतील, हे तुम्हाला दिसून येईल.

फरिश्त्याची वास्तव हकीकत आम्हाला दाखविण्यात आलेली नाही. केवळ त्यांचे गुणधर्म आम्हाला दाखविण्यात आले आहेत. त्यांच्या अस्तित्वावर दृढ श्रद्धा बाळगण्याचा आदेश दिला गेला आहे. फरिश्ते कसे आहेत व कसे नाहीत हे जाणून घेण्याचे साधन आमच्याकडे नाही. म्हणून स्वतःच्या बुद्धीने त्यांच्यासंबंधी एखादे मत वा धारणा करून घेणे हा घोर अज्ञानीपणा आहे. तसेच त्यांचे अस्तित्वच नाकारणे म्हणजे कुफ्र (अधर्म) आहे. कारण तसा इन्कार करण्यास कोणाकडे कसलाही युक्तिवाद नाही. अशा इन्काराचा अर्थ प्रेषित मुहम्मद (स.) यांना खोटे ठरविणे असा होतो. आम्ही फरिश्त्यांच्या अस्तित्वाची श्रद्धा केवळ याचसाठी बाळगतो की ईश्वराचे सच्चे व सत्यनिष्ठ प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी आम्हाला त्यांची माहिती दिली आहे.